Ladins, trotse afstammelingen van Romeinse legionairs in de Val Gardena

In het pittoreske Ortisei, gelegen aan de glorieuze Strada Rezia in het Val Gardena prijkt een imposant gebronsd houten beeld. En niet zomaar een beeld, nee, dit kunstwerk toont een Romeinse legionair in volle glorie. Helm, borstplaat, speer, zwaard en schild maken zijn uitrusting compleet. Hij staat fier in de hoofdstraat als een tastbaar bewijs van een historische claim, de Ladins.

De lokale bevolking van Ortisei en omstreken worden Ladins genoemd en beschouwen zichzelf als trotse afstammelingen van de Rhätiërs. Ooit waren ze de inheemse bevolking van de Alpenprovincie die in het jaar 15 voor Christus werd veroverd door de stiefzonen Drusus en Tiberius van keizer Augustus. En dat beeld daar, dat herinnert hen aan die glorieuze erfenis.

M

Maar er is meer aan de hand dan alleen een beeld. De Ladinische taal, gesproken door de Ladins, is een intrigerende mix van overgebleven woorden uit de vervlogen Rhätische taal, het Latijn dat de Romeinse soldaten spraken gemengd met een vleugje Germaanse invloeden. Minstens 15.000 mensen in de provincie Trento, de majestueuze Dolomieten en de betoverende regio Friuli spreken deze taal nu nog. Zelfs in het kanton Graubünden in Zwitserland spreekt men nog een verwante taal, het Romansh. De Ladins denken dat hun voorouders die dappere Romeinse soldaten waren, maar hoewel ook de Italiaanse taal haar oorsprong heeft in het latijn, ze zullen geen woord van het Ladins begrijpen. 

Tot 1918 waren de Ladins trouwe onderdanen van de machtige Habsburgse keizers. Maar na de Eerste Wereldoorlog werden ze, samen met heel Zuid-Tirol, bij Italië ingedeeld. De Ladins werden door de dictatuur van Mussolini niet erkend als een etnische en taalkundige minderheid en hij deed er alles aan om het te laten verdwijnen. Tegenwoordig wordt de oude taal van de Ladins weer onderwezen op scholen, naast Duits en Italiaans. En laten we de Italiaanse staatstelevisie niet vergeten, die dagelijks Ladinische programma's uitzendt via hun zender in Bolzano.

Je vindt in de Val Gardena bordjes op dennenbomen bij klaterende beekjes die ons vertellen dat we het bos schoon moeten houden: ''Tenion net l Bosch''. De boodschap is geschreven in het Ladinisch, een taal die nog steeds wordt gesproken door zo'n 17.000 mensen in deze autonome Italiaanse Alpenprovincie. Maar laten we eerlijk zijn, wie verstaat er nou Ladinisch? Daarom hebben ze ook vertalingen in het Italiaans en Duits eronder gezet.

De Ladins vind je in de Val Gardena, of Groden, en de Alta Badia, of Gader, verbonden zijn door de Nationale Route nr. 243 over de hoge Gardena Pas. De spectaculaire snelweg loopt langs de gigantische kalksteenwanden van het Sella-massief, de "Bleke Bergen" van de Dolomieten, die bij zonsondergang een roze en goudkleurige gloed krijgen, de spectaculaire snelweg loopt langs de gigantische kalksteenwanden van het Sella-massief.

Het klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Stel je voor, bergrivieren vol forellen die door ravijnen razen en bergkommen doorkruisen, omringd door boerderijen en schuren in Tiroolse stijl. En vergeet niet de honderden meters hoge steile rotsen die de kers op de taart vormen. Een schilderachtig plaatje, met geraniums die elk raam opfleuren. Zo idyllisch dat het bijna lijkt alsof je in een ansichtkaart bent beland.

In de zomer klinkt het de Siusi Alp als een koeienparadijs met de klingelende klokken en grazende koeien. Maar 's winters verandert het in een wintersportparadijs. Met bijna 100 kabelbanen en stoeltjesliften kun je de bergtoppen verkennen en je uitleven op de skipistes. Dus of je nu een natuurliefhebber bent of gewoon wilt genieten van wat actieve ontspanning, Ladinië heeft voor ieder wat wils. De belangrijkste plaatsen zijn Ortisei (Urijei in het Ladinisch, St. Ulrich in het Duits), St. Christina en Selva (Wolkenstein) in de Val Gardena (Groden); en Corvara (Kurfar) en Colfosco (Kolfuschg) in de Alta Badia (Gader) vallei. 

De Ladins hebben, net als de rest van Italië, grote interesse in de culinaire geneugten en producten van het land. In restaurants en andere eetgelegenheden kun je genieten van een mix van de Tiroolse en Italiaanse keuken, met een Venetiaans of Fruiliaans tintje: knoedels en diverse pastagerechten; polenta; uitstekend rund-, kalfs- en varkensvlees; wild en forel; goulash en ossobuco; speck en pizza. En natuurlijk mogen we de invloeden uit het nabijgelegen Oostenrijk niet vergeten, met hun heerlijke tortes en strudels. En wat dacht je van een kopje koffie in een koffiehuis, waar ze espresso en cappuccino op Weense wijze serveren? Met slagroom natuurlijk, samen met wat luxe gebak en gelato. 

De vele gemarkeerde paden naar boven leiden steevast naar een rustieke taverne of berghut waar wandelaars spek met donker boerenbrood en de lichte wijnen van de streek, vaak de rode Kalterersee, kunnen proeven. Op feestdagen trekken de Ladinische boeren hun traditionele klederdracht uit de kast. De vrouwen dragen kegelvormige hoge hoeden over geborduurde lijfjes, kleurrijke schorten en lange golvende rokken; de mannen zijn gekleed in leren broeken met brede riemen en vrolijke hemden onder jassen in donkere kleuren en jagershoedjes.

De Ladins leven voornamelijk van het toerisme, verhuren gezellige kamers en serveren hun gasten een boerenontbijt, ze hebben moestuinen en misschien een paar koeien. Groentetuinen zijn vaak omgeven door hoge hekken, omdat herten uit het bos graag vlak na zonsopgang een uitstapje maken om de sla op te peuzelen.

In de Val Gardena zal je naast het bordje ''Kamers te huur'' vaak een ander bord met ''Beeldhouwer'' erop tegenkomen. Houtsnijwerk is een bloeiende “cottage Industry” in heel Ladinië. Eeuwen geleden, toen de valleien in de winter vaak wekenlang geïsoleerd waren, vermaakten de zuinige bergbewoners met het snijden van kruisen, religieuze beeldjes en speelgoed. Veel van de werkplaatsen hebben nu computergestuurde machines die de houten beelden maken, maar er zijn nog honderden parttime ambachtelijke snijders in het gebied.

Als je op zoek bent naar een sprookjesachtige plek waar de Ladins je met open armen ontvangen, dan is Ladinië dé bestemming voor jou. Prachtige landschappen, heerlijk eten en genoeg sportfaciliteiten om je in meerdere vakanties bezig te houden.

Waar kun je de Ladin keuken proberen? Hier zijn onze tips: 

Meer over de cultuur van de Ladins vind je in het museum in Ortisei