Sardinië is uniek, eigenzinnig, beeldschoon, extra-Italiaans vriendelijk en gastvrij, maar bovenal stok- en stokoud. Een kennismaking met de Nuraghe. Met Toon van Mierlo op onderzoek naar nieuwe oude culturen. Fotografie: Karin van Mierlo
Vergelijk nu hotelprijzen in Cagliari
Je kan er niet omheen. Zodra je uit het vliegtuig stapt op Sardinie proef je de eeuwen in het landschap. Een viertal nieuwe vluchten vanuit Nederland vanaf Amsterdam en Maastricht brengen je naar dit geweldig mooie eiland, waar heerlijke stranden zoals de bekende Costa Smeralda afgewisseld worden met een fascinerend binnenland.
Mysterieuze torens domineren de heuvels en overal verwijzen bordjes naar geheimzinnige plaatsen als Necropoli, Tombe dei Giganti, Domus de Janas, of een Tempio a Pozzo. Ik ben mijn hele leven al een geschiedenisfreak, maar hier liep ik tegen een handvol culturen aan waar ik nog nooit van gehoord had. Zeg nou zelf: Bono Ighinu, Ozieri of Nuraghe maken, voor zover ik weet, geen deel uit van het gemiddelde middelbare school curriculum. Dat laatste volk duikt in elk reisgidsje over Sardinië op en we waren benieuwd wie dat nu waren en of de vermeende ophef erover niet een typisch Italiaans staaltje van overdrijving is.
De Nuraghe
Onze eerste kennismaking met de Nuraghe, een volk dat Sardinië bevolkte tussen 2000 en 500 voor Christus, vindt plaats bij Sa Sedda ‘e Sos Carros, ergens tussen Oliena en Dorgali. We parkeren de auto en volgen onze gids een kleine 10 minuten de berg op waar we, achter een roestig hek, een op het eerste gezicht typische, zoals vaak een wat teleurstellende, archeologische site ontwaren. Met gras overgroeide muurtjes van net geen meter hoog waar je, met wat moeite een soort van grondplan in kan ontwaren. Naarmate we echter door het complexje dwalen, luisterend naar het verhaal van Robin, onze gids, krijgt het geheel steeds meer vorm en begint de plek voor ons te leven. We staan te midden van de overblijfselen van een 3000 jaar oud waterheiligdom. Goed te zien is hoe, via verschillende bassins, het water (de vrouwelijke godheid) naar de centrale, ronde ruimte wordt geleid om vervolgens door middel van loden pijpjes uit de stenen koppen van gehoornde mannetjesdieren in een stenen bekken te spuiten. Als je dan weet dat de mannelijke godheid afgebeeld wordt als een stierenkop, laat ik de rest aan je eigen fantasie over.
Een reuzengraftombe
Toch wel enigszins onder de indruk, verlaten we de plek weer. Volgende stop: een Tomba dei Giganti, ofwel: een reuzengraf. Niet moeilijk voor te stellen dat mensen lang gedacht hebben dat hier reuzen begraven waren. Een twintigtal meter lange, hunebed-achtige structuur, die aan de zuidelijkste korte kant is afgesloten door een rechtopstaande, platte steen van zo’n 2,5 meter hoog. Onderaan de steen is een opening, als in een oversized hondenhok en aan weerszijden krommen twee kwartcirkels van opstaande kleinere stenen zich om een soort van voorhof. Van bovenaf gezien lijkt het hele grondplan zowel op een gestileerde stierenkop, als op een moederschoot.
Wat betekenen al deze torens?
Het complex bij Nuraghe Losa, aan de snelweg naar Cagliari, is verbijsterend. Ondanks het feit dat een derde van de toren ingestort is, zijn de overgebleven twee verdiepingen van de nog altijd zo’n 12 meter hoge toren zwaar indrukwekkend. Zonder specie gebouwd, enkel door ingenieus stapelen, zijn er kamers met gewelfde plafonds, koepels, overdekte trappen en gangen in de dubbele muren. Dit alles is opgetrokken uit granieten blokken die soms wel van 25 kilometer verderop zijn aangevoerd! Ter herinnering: dit alles is tussen de 2500 en 4000 jaar oud!
Ooit moeten er zo’n 10.000 op het eiland gestaan hebben, waarvan er nu nog zo’n 7.000 het landschap domineren. Over de precieze betekenis en bestemming van de torens is nog veel onduidelijk. De vermoedens lopen uiteen van bevolkings- of machtscentra tot verdedigingswerken of iets religieus.
Niet ver van de toren bevindt zich Santa Christina, een ander waterheiligdom, dat in de grond is uitgegraven. Afdalen kan je nog steeds via een stenen trap die zo akelig precies is gebouwd, en schitterend subtiel gewelfd, dat een associatie met Egyptische bouwkunst zo gemaakt is. Beneden is nog steeds een waterbron die tijdens de equinox (als dag en nacht even lang zijn) precies beschenen wordt door de zon. Enige astronomische kennis had men dus ook al!
Het archeologisch museum van Cagliari: een must see
Aangezien we op weg zijn naar Cagliari, kunnen we er niet omheen om daar een bezoek te brengen aan het archeologisch museum. Eenmaal binnen worden we definitief van onze sokken geblazen en zien we hoe onze kennis over de Nuraghe is verkregen. De Nuraghe kenden geen schrift, maar hebben een enorme schat aan kleine bronzen beeldjes nagelaten (Bronzetti) die heel veel vertellen over dit volk. Het is een schitterende verzameling van prachtig geabstraheerde figuurtjes die enorm tot de verbeelding spreken. Strijders, dieren, ambachten, votiefbeeldjes en alles op een manier vorm gegeven waar een hedendaagse beeldhouwer jaloers op zou zijn.
We leren dat de Nuraghe, behalve geweldige bouwers, ook zeevaarders en handelaren waren en uitstekende soldaten. Ze stonden in contact met Cyprus en de Myceens-Griekse beschaving en waren bij de Egyptenaren zeer gewild als huursoldaten. De Carthagers, toch niet de minsten, hadden twee invasies nodig om het eiland in hun macht te krijgen. Het eerste invasieleger werd rond 520 voor Christus volledig in de pan gehakt. Ook na de uiteindelijke overwinning bleef het door een guerrilla vanuit het binnenland nog lang onrustig. Een plaatselijke gewoonte overigens waar vrijwel alle bezetters na de Carthagers mee te maken zouden krijgen. Zelfs eind negentiende eeuw nog verzette de zogenaamde bandiet Corbeddu zich tegen onrechtvaardige landverdelingswetten. Het duurde jaren voor men hem te pakken kreeg.
Theorie voor de liefhebbers
Journalist Sergio Frau, die schrijft voor La Repubblica, heeft luchtfoto’s laten maken van de torens en komt in 2002 tot de conclusie (die door wetenschappers niet direct afgewezen wordt) dat een tsunami de Nuraghe cultuur grotendeels verwoest heeft. Hij oppert verder, dat de torens, de torens van Atlantis zijn. Immers: losjes samengevat schrijft Plato dat voorbij de zuilen van Hercules (de straat van Sicilië, tussen Sicilië en Afrika, volgens Frau) het eiland Atlantis ligt, gevolgd door nog een eiland en het land dat de oceaan omvat. Dat zouden achtereenvolgens Sardinië, Corsica en het vaste land van Italië, Frankrijk en Spanje geweest moeten zijn. Bovendien zou de Rhône in de oceaan uitmonden. Nog vragen, iemand? Google maar eens en je houdt niet meer op.
Sardinië had mij al veel geboden, maar ik had vooraf niet durven voorspellen dat mijn innerlijke Indiana Jones ook nog eens bevredigd zou worden. Ik heb een volk ontdekt, ben in torens, tempels en tombes geweest, heb mijn kennis verdiept en mijn fantasie in overdrive gezet. Wat wil je nog meer?
Foto’s: Karin van Mierlo
Vergelijk nu hotelprijzen in Cagliari
