De Presepio | de kerststal als volkskunst in Italië

Het maken van een kerststal is een eeuwenoude traditie die overal te vinden is rond de Kerstdagen. Het is een volkskunst waaruit spectaculaire meesterwerkjes ontstaan zijn. Dorpjes worden nagebouwd waar alle momenten van het dagelijks leven een plaats wordt gegeven, geen onderwerp wordt geschuwd. Sommige taferelen lijken op een driedimensionaal schilderij van Jeroen Bosch, andere scenes lijken zo van het palet van Jan Steen te komen, om maar een paar bij ons bekende namen te noemen.

Micro architectuur

Het woord presepe of presepio komt van het latijnse ´praesaepe´ wat gebruikt wordt om een stal aan te duiden. De traditie van het maken van een Presepe stamt al uit 432 toen de toenmalige paus bedacht om de stal van Bethlehem in het klein na te bouwen in de basiliek van Santa Maria Maggiore in Rome. Hoewel ook wel wordt gezegd dat het een idee was van Franciscus van Assisi die in het plaatsje Greccio een kerststal nabouwde. Hoe dan ook, de techniek, wat tegenwoordig micro-architectuur heet, om gemeenschappen, dorpen en zelfs hele landschappen in het klein na te bouwen verspreidde zich over alle delen van het land en voorbeelden zijn bijna overal te vinden. Vooral in het zuiden van Italië. Een onderdeel van de traditie is ook om beeldjes van levende of overleden mensen te maken en deze een plaats in de Presepi te geven. Zo staat Napels bekend om het maken van treffende karikaturen van bekende personen.  In Bologna worden de figuurtjes van keramiek gemaakt en daarna gekleed in prachtige stoffen creaties. In Jesolo (Venetië) wordt een presepio van zand gebouwd waar internationaal bekende zandkastelenbouwers aan meedoen. Manarola (Cinque Terre) bouwt er een die geheel op zonne-energie draait.

Giuseppe Avola komt uit Basilicata

waar hij als altaarjongetje niet weg te slaan was bij de Presepe die elk jaar met Kerst werd opgebouwd. Toen al besloot hij dat hij ooit de grootste Presepe zou bouwen die hij kon bedenken. Maar vooralsnog had het leven iets anders voor hem in petto. Hij groeide op in het arme zuiden en bracht toentertijd een wekelijks loonzakje met 100 lire mee naar huis. Het einde van de 50er jaren en het begin van de 60er bracht werk voor duizenden arme arbeiders uit het zuiden toen de Superstrada del Sole moest in recordtempo gebouwd moest worden, het zou een karwei worden van bijna 10 jaar. Giuseppe was een van de velen die in Barberino di Mugello neerstreek en samen met honderden andere families uit Puglia, Basilicata en Sicilië bleef hangen zelfs nadat de A1 geopend werd. Hij vertrok weldra naar Zwitserland als gastarbeider wat hem geen windeieren legde, want de beloning was een 10-voudig loon van wat hij in Italië verdiende.

Na 17 jaar keert hij eindelijk terug in Barberino en na zijn pensioen kan hij eindelijk beginnen aan zijn levenswerk, waar hij in gedachten al lang de plannen voor klaar had. In zijn huis in de Via Verdi was een grote ruimte van 100 m2 beschikbaar waar hij langzaam begon met de Presepe op te bouwen, het landschap van bergen en grotten vult zich over de jaren met huizen, winkels, straatjes en poorten die hij maakte van boomschors, afvalhout, gedroogd mos en ander materiaal. Poppetjes bevolken de straten en huizen, beesten in stallen en op de berghellingen. Aan de andere kant van de zaal bouwt hij nu een oosters dorp met minaretten en witte huizen met platte daken en palmbomen. Halverwege de bouw raakte ook  zijn vriend Valentino in de ban van de Presepe en het project is nu van hen beiden.

De ´powers that be´ vinden het (nog) geen omweg waard

Omdat de gezagsdragers van de gemeente Barberino de Presepe van Giuseppe en Valentino geen toeristische trekpleister genoeg vinden om in te investeren, moeten de mannen zelf voor bezoekers zorgen. Op de rotondes verschijnen op 8 december grote witte lakens en houten borden waarop het woord PRESEPE ruw geschilderd staat met een rode peil: die kant op! Voor iemand die volkskunst weet te waarderen en juist de expressiviteit van de primitieve kunstenaar bewonderd kan zijn hart hier ophalen. In de ruimte staan bergen tegen een achtergrond van aan elkaar geniette stukken karton en het geheel wordt afgedekt door stroken blauw plastic om de hemel na te bootsen. Daar staan de huizen, pleintjes, muren, trappen en hekwerken tussen geplaatst die minutieus zijn nagemaakt om een betoverend fantasiedorp te creëren. Een poort die toegang geeft tot een straatje dat oneindig door lijkt te lopen (hij doet het met spiegels) en verlichte ramen waarachter zich misschien wel een feest of familiedrama afspeelt. Elk detail van het dagelijks leven in een dorpsgemeenschap in de bergen is terug te vinden.

Naast het gastenboek, een aantal lagere school schriftjes, staat een grote pot waar je een donatie in kan werpen, en daarnaast staan een viertal kinderschoentjes, die (ik durf er om te wedden) Giuseppe zelf nog als kind heeft gedragen. 100 jaar oud zegt hij, maar ik heb mijn twijfels. De heren maken tegenwoordig ook kerststalletjes voor de verkoop. Unieke stukken, in de holte van een boomstam, een vaas en zelfs in een oude radio.