Het jaar is om en nabij 1200. Santucci, een monnik uit Navelli, dat ligt in wat wij nu Abruzzo noemen, steelt drie krokusbolletjes als hij na een tour als Inquisitie-beambte in Spanje naar huis wordt teruggestuurd. Santucci behoort weliswaar tot een invloedrijke clan in de Abruzzi, maar hij weet ongetwijfeld wat voor straffen er kunnen worden opgelegd en uitgevoerd in de Middeleeuwen. De krokusjes leveren de dure smaakmaker saffraan op.

Santucci dacht dat ze het goed zouden doen op de hoogvlakte van Navelli, om de juiste resultaten te bereiken manipuleerde hij de teelt een beetje om het sneller en beter te laten groeien. Als een kleine Monsanto in Middeleeuwse monnikskap, kan je hem wel een beetje omschrijven. Maar de krokus groeide goed en werd uiteindelijk een veel beter product dan het oorspronkelijke exemplaar uit Spanje.

Een eeuw later begint een nederzetting in het Majella gebergte uit te groeien tot de stad L’Aquila en het succes van het rode goud uit het nabijgelegen  Navelli heeft er toe bijgedragen dat het roem en rijkdom verzamelde, handel tussen L’Aquila en steden als Milaan, Venetië, Frankfurt, Marseille, Wenen, Neurenberg en Augsburg, of laten we zeggen, overal waar hof en hofhouding aanwezig waren en er dus duur gegeten moest worden, leverde de stad bakken met geld op.
Het oudste document dat getuigt van de teelt en de handel in de specerij, dat bekend stond als L'Aquila Zaferano, is een oorkonde van koning Roberto van Anjou uit 1317 (Antico Archivio Aquilano, V. 42, ca. 16v.-17r.). De 15e eeuw was voor L'Aquila de periode van de grootste economische en culturele welvaart: in 1454 werd in opdracht van San Giovanni da Capestrano de eerste steen gelegd voor de Basiliek van San Bernardino da Siena, waarvan de bouw werd gefinancierd door de belastingen op saffraan.

In 1458 kreeg L'Aquila toestemming om een universiteit te stichten; tegelijkertijd opende een 'Rotweiler', die in Duitsland in saffraan handelde, een boekdrukkerij in de stad. Adam van Rotweil had het vak geleerd van Johannes Gutemberg, uitvinder van de boekdrukkunst.

De monnik uit het jaar 1200 kon zich waarschijnlijk niet voorstellen welke internationale intriges en vechtpartijen er uitbraken rond de alleenverkoop van saffraan uit L'Aquila; de Venetianen, Milanezen en Florentijnen gingen 3 eeuwen later rollebollend over de straat. En dan waren er de Duitsers, consumenten bij uitstek, vooral uit Neurenberg, die zelfs een handelsmissie opzetten in L’Aquila om de aanvoer van hun stash te bewaken.

De grootste saffraanproductie vond plaats in de 16e eeuw, maar juist aan het einde van deze eeuw nam de saffraanteelt in L'Aquila af als gevolg van de pest, een aantal dure oorlogen en het aandeel dat het Spaanse koningshuis opeiste in de vorm van belasting op saffraan. Het gevolg was dat er in 1646 slechts één kilogram geproduceerd werd, tegenover 4000 kg twee eeuwen eerder.

Een koning gaat, een koning komt. Tijdens het Koninkrijk Napels wordt de teelt weer rendabel en in 1830 worden maar liefst 45 kwintalen (kwintaal = 100 kilo) saffraan geproduceerd op een oppervlakte van 45 hectare. De opbloei was echter maar van korte duur, aan het einde van die eeuw was de teelt bijna verdwenen.

Tegenwoordig wordt de saffraanteelt slechts nog maar door enkele landbouwers beoefend en de gemiddelde jaarlijkse productie voor de hele Navelli-vlakte wordt geschat op ongeveer 40 kg. De producenten hebben een coöperatie gevormd om hun product te beschermen, de Coop. Zafferano Altopiano Navelli.

Jonge ondernemers uit Nederland kweken saffraan

Ellen Cornelissen en Jac Rietveld, in 2018 gemigreerd naar Italië, zijn met de agriturismo 'La Primavera' in Pergola (de Marche) gestart, waarbij het van belang is dat er evenwicht bestaat tussen agrarisch en toerisme, La Primavera heeft 4 kamers in B & B. Ellen is geboren en opgegroeid in de Anna Paulowna polder als dochter van een bloembollenkweker, Jac als zoon van een tuinder uit Langedijk die onder andere bloembollen kweekte op kleigrond. Ze waren dus niet onbekend met het kweken van bolgewassen. Uit monsters van de grondsamenstelling bleek dat het goed mogelijk is bollen te kweken op de kleigrond in de heuvels van Pergola. En niet onbelangrijk is ook het klimaat, warme tot hete droge zomers en koele vochtige winters is ook heel geschikt.

Door de moeilijk bewerkbare grond in de heuvels het een arbeidsintensief product omdat de benodigde werkzaamheden hier moeilijk te mechaniseren zijn. Het planten van de bollen is alleen mogelijk op ruggen zodat de bollen in de winter in de natte kleigrond niet verrotten. Het oogsten van de bloemen en uitplukken van de saffraan draden, en in het late voorjaar het rooien van de bollen, het is allemaal handwerk. Daarbij is de opbrengst betrekkelijk klein en dus ook de winst. Maar in de combinatie met het toerisme heel goed te doen. In Italië is de vraag naar saffraan groter dan het aanbod waardoor de meeste saffraan geïmporteerd wordt. Er is dus een binnenlandse afzet mogelijk.
Het meeste werk aan de saffraan, namelijk de oogst en de verwerking valt eind oktober begin november, dus buiten het vakantieseizoen.
Maar daarnaast is het eindproduct geschikt om te gebruiken in onze agriturismo om de heerlijkste gerechten te koken voor onze gasten met saffraan van eigen productie.